De kerstroos is een zeer aantrekkelijke (vaste) plant voor vroeg vliegende bijen en hommels.
De plant is zeer geschikt voor een boomspiegel of schaduwrijke geveltuin.
Kerstroos
Helleborus niger
Een ware wonderplant, dat is de kerstroos. Overigens niet te verwarren met de kamerplant ‘kerstster’, die in het rood en wit vele kersttafels siert.
Het begint met een kerstverhaal: een arme herder op weg naar Bethlehem had geen cadeau voor het daar geboren Christuskind. Hij dacht in de bevroren grond geen bloemen aan te gaan treffen om mee te nemen als gratis geschenk. Hij huilde bittere tranen. Op de plek waar zijn tranen de grond raakten, kwamen bloemen zo mooi als rozen tevoorschijn, de helleborussen. Zo kon de herder toch bloemen plukken om aan Jezus te schenken. En op die manier kwam de helleborus aan haar naam kerstroos. Overigens behoort de helleborus niet tot de rozenfamilie, maar tot die van de ranonkels (boterbloemen).
De kerstroos groeit van nature in het harde klimaat van de met name Oostelijke alpenhellingen tot 1900 meter hoog. Het is een beschermde plant in de landen waar ze voorkomt. Om op die hellingen te overleven én middenin de winter te bloeien, past zij slimme trucs toe.
Zo groeit de plant onder loofbomen op kalkrijke hellingen. In de zomer staat de plant dus graag in de schaduw. Het blad dat in de herfst van deze bomen valt, zorgt elk jaar weer voor een nieuwe laag humus en bescherming tegen vorst.
Nadat de bladeren gevallen zijn, komt de groeiplek volledig in het licht te staan en dat is voor de kerstroos het sein om in actie te komen. Tussen de winterharde bebladerde stengels komen prachtige witte bloemen tot bloei. De hardgroene bladeren en de witte bloemen vormen een mooi contrast in de sneeuw. Als die er in ons kikkerlandje ligt…
Zowel met die bladeren als met de bloemen is iets speciaals aan de hand. De mooie hartvormige bladeren voelen wat leerachtig aan en hebben een bijzondere eigenschap. Bij strenge vorst trekt de plant het vocht uit de bladeren terug in de wortels, zodat deze niet kunnen bevriezen.
De bloemen produceren in een strenge vorstperiode een gisting waardoor ze zichzelf tot wel 6 graden warmer kunnen houden dan hun omgeving! Na bevruchting kleuren de bloemen van wit naar roze. Aansluitend worden kokervruchten gevormd. Dit zijn doosvruchten waarin de zaden besloten liggen, in de vorm van een koker. Deze blijven nog lang aan de plant zitten en geven de kerstroos na de bloei een decoratief uiterlijk.
De kerstroos is een zeer aantrekkelijke (vaste) plant voor vroeg vliegende bijen en hommels (vaak de koninginnen), omdat er begin van het jaar nog weinig andere bloeiende planten zijn. Het weer moet dan natuurlijk wel meezitten in de vorm van een warm voorjaarszonnetje.
De plant is zeer geschikt voor een boomspiegel, omdat de kerstroos graag in de schaduw staat. Let er dan wel op dat het om een loofboom gaat en de grond onder de boom rul en luchtdoorlatend is (of woel deze zelf regelmatig om). Onder een naaldboom floreert de kerstroos niet, omdat de grond daar zuurder is; het is bepaald geen zuurpruim.
Ook in een schaduwrijke geveltuin komt de kerstroos prima tot haar recht.
De soort is dus een exoot die binnen Europa groeit, maar heeft twee ondersoorten die groeien aan de rand van onze landsgrenzen. Het stinkend nieskruid (helleborus foetidus) groeit in het Maasdal en de wrangwortel (helleborus viridis) wordt soms in Nederland aangetroffen, maar is zeer zeldzaam. Beide hebben groengele bloemen en worden ook als tuinplant gekweekt. Je kunt dus ook inheemse helleborussen als ‘boomspiegel besties’ planten.
De kerstroos laat zich onder de boomspiegel goed combineren met andere bolgewassen en sleutelbloemen (primula’s).
De kerstroos kan na aanschaf prima eerst in een pot in huis tot bloei worden gebracht en in een vorstvrije periode buiten worden uitgeplant. Je kunt de plant op termijn scheuren ter vermeerdering en tevens nieuwe planten kweken uit de zaden. Dit laatste is wel iets voor de guerrilla gardener met veel geduld: de helleborus groeit namelijk erg langzaam.
Het geslacht (subfamilie) waartoe de kerstroos behoort, wordt ook wel nieskruid genoemd, omdat vroeger uit de gedroogde en gemalen wortels snuiftabak werd gewonnen. Geen tip om dit zelf uit te proberen, omdat de helleborine die zich in de plant bevindt giftige eigenschappen heeft. Als braakmiddel en middel tegen obstipatie was dit vroeger dan wel weer zeer effectief.
De helleborus staat ook bekend als duivelskruid, heksenkruid en orakelbloem. Ze was al bekend in de Griekse mythologie. Daarin werden onderdelen van de plant door Melampus gebruikt om de dochters van koning Argus te redden. Zij waren gek gemaakt door Dionysus en renden naakt en schreeuwend door de straten.
In de middeleeuwen werd er heksenzalf van gemaakt die zou zorgen voor een eeuwige jeugd.
Ook werd ze als orakelbloem gebruikt om het weer voor het komende jaar te voorspellen. Daarvoor werden er twaalf bloeistengels op water gezet, een voor elke maand van het jaar. Opende de bloemknop zich op kerstavond, dan zou het weer in de betreffende maand goed worden. Bleef de knop gesloten, dan voorspelde dit niet veel goeds.
Mis je nog iets of heb je een vraag? Laat dan hieronder je reactie achter.
